Obedience and the Devil: Colonialism and Religion in Africa | Lectures and conversation by scholars of religion Birgit Meyer and Erik Meinema and theologian François Manga |Wednesday 1 November, 2023 | 20.00 – 21.30 hrs | Restaurant De Hemel, Franseplaats 1 Nijmegen | Radboud Reflects and NGG
Verslag door Liesbeth Jansen | Foto’s Ramon Tjan
Announcement – Everybody knows that colonialism had, and still has, a major impact on the relationship between Africa and Europe. However, few people are aware of the role religion plays in this. Come and listen to Birgit Meyer, François Manga and Erik Meinema who will explain how a Western definition of religion was introduced in Africa during the colonial era, and how this influences culture, religion and politics even today.
Terugkijken of terugluisteren:
Verslag – Obedience and the devil | Colonialism and religion in Africa
Wat heeft religie ermee te maken? Met deze vraag begon gespreksleider en theoloog Liesbeth Jansen de avond over de link tussen religie en kolonialisme. Want wellicht zijn we in het geseculariseerde Nederland niet gewend om de link tussen religie en kolonialisme te zien, maar deze is er wel degelijk. Religiewetenschappers Birgit Meyer en Erike Meinema gingen met theoloog François Manga op zoek naar de link tussen kolonialisme en religie in Afrika.
Kennis gekleurd door kolonialisme
Birgit Meyer vertelde over hoe religie geïmporteerd werd naar Amerika, Azië en speciaal Afrika. De geschiedenis van de wereld is zichtbaar in Afrika. Als je nadenkt over Afrika, denk je daarom over de hele wereld. De grenzen tussen bijvoorbeeld Europa en Afrika zijn niet zo scherp als soms wordt voorgedaan.
Missionarissen stichten posten in Afrika. Ze hadden als missie om te evangeliseren, maar zorgden ook voor verspreiding en vergaring van kennis. Dit was wel kennis die een koloniaal karakter had. Plaatselijke overtuigingen en gebruiken werden door de missionarissen weergegeven vanuit hun koloniale blik en doen daarom vaak geen recht aan de echte overtuigingen en gebruiken. Het idee dat Afrika vooral natuurreligies kende is een geromantiseerd koloniaal beeld. Zo werd er lang gedacht dat er in Afrika geen religie was, omdat het niet als zodanig werd herkend.
Goede en slechte religie
De missionarissen vonden dat er een verschil was tussen goede en slechte religie. Het christendom was de goede religie, andere religies waren slecht en moesten vervangen worden door de religie van de missionarissen. Artefacten die werden gebruikt in rituelen moesten als religieus voorwerp verdwijnen en werden omgevormd naar louter culturele artefacten of in een museum tentoongesteld. Vraag hierbij is hoe we nu goed kunnen omgaan met artefacten in Nederlandse musea die zijn verkregen door missionarissen.
De missionarissen hadden het idee dat ze Afrikanen moesten redden uit hun donkere en wilde staat en naar de verlichting van de christelijke god moesten brengen. Het christendom werd als de goede religie gezien. De missionarissen maakten niet alleen een grens tussen goede en slechte religie, maar ook tussen religie en niet-religieus. Zo mochten sommige gebruiken en voorwerpen blijven bestaan van de missionarissen, maar dan zonder de religieuze gebruiken die erom heen hingen. Zo werd mensen gevraagd om zowel christelijk als Afrikaans te zijn, maar deze combinatie was een moeilijke zoektocht. Het idee dat Afrikanen door en door religieus zijn is voor discussie vatbaar. We moeten ons idee over Afrika dekolonialiseren, door te kijken wat de invloed van kolonialisme en speciaal missionarissen is geweest op onze kennis over en ons beeld van Afrika.
Gehoorzaming en de duivel
Religie in Afrika is vervuild door politiek volgens François Manga. Het Westen heeft een superioriteitscomplex en Afrika een minderwaardigheidscomplex. De missionarissen in Afrika legden de bevolking ideeën op over goed en slecht, over de hemel en de hel en over wie er kennis had en wie niet. Over wie er goede mensen waren en wie niet.
Afrika is drie keer zo groot als Europa en niet alleen een continent, maar het bestaat uit meer dan 50 landen. Toch wordt er altijd over Afrika als een eenheid gesproken en heerst er een beeld van armoede en oorlog. Tijdens de koloniale periodes werd Afrika omgevormd naar Europese standaarden, want het idee was dat Europa beter was dan Afrika. Westerse talen, Engels en Frans, werden opgedrongen, evenals Westerse kleding, Westerse religie en Westerse gebruiken. Afrikaanse mensen werd hun mensheid afgenomen, ze werden gezien als immorele wilde mensen, die Westerse beschaving misten.
Gehoorzaamheid
Afrikanen werden neergezet als zielige mensen, die hulp nodig hadden. De missionarissen hadden een politiek doel, dat werd omkleed met spiritualiteit en religie. Gehoorzaamheid aan de christelijke god zou leiden tot de hemel. En gehoorzaamheid werd actief uitgedragen als belangrijke eigenschap van een goede christen. Op deze manier vergaarden de missionarissen steeds meer macht. Op een gegeven moment moesten mensen zelfs toestemming vragen aan de missionarissen om hun eigen taal te mogen spreken en volgens hun eigen cultuur te mogen leven.
Verschillende religies
Religiewetenschapper Erik Meinema verteld over zijn onderzoek naar het samengaan van verschillende religies aan de kust van Kenia en de invloed van het kolonialisme hierop. Aan de Oost-Afrikaanse kust in Kenia komen van oudsher verschillende religies voor; Islam, Christendom en de Giriama religie. Giriama hebben hun eigen manier om met hun god te interacteren. Ze werden door Swahili moslims waarmee ze handelden lang gezien als niet-religieus en als wilden zonder moreel systeem. En er zijn nog steeds vooroordelen over Giriama. Tijdens Britse koloniale overheersing werden culturele gebruiken en taal door de kolonialisten omgevormd tot passend binnen het christendom en het christendom werd politiek gezien als de leidende religie. Swahili moslims in Kenya voelen zich tegenwoordig politiek gemarginaliseerd. Hieruit komen terroristische groeperingen voort. Ook dit leidt tot eenzijdige vooroordelen over religie. Zo moeten zowel Giriama als Islam continue zichzelf verdedigen en laten zien dat zij ook vredelievende geloven zijn en recht hebben te bestaan naast het christendom.
Uit deze verschillende blikken op kolonialisme en religie in Afrika komt de negatieve invloed van het kolonialisme duidelijk naar voren. Het wordt tijd om voorbij onze koloniale blik naar de culturele en religieuze rijkdom van Afrika te kijken.